Asıl adı, İbü Ali Hasan olan Nizam’ül Mülk, Doğu tarihindeki en büyük devlet adamlarından birisidir. Adil bir vezir-i azam olarak kalmamış, ayrıca üniversiteler kurmak suretiyle bilimin yayılmasına katkı sağlamıştır. Büyük sanatkar ve bilginleri koruyarak, değerli eserler yazmalarına imkan tanımış ve hükümdarlara doğru yolu göstermiştir. Bütün bu büyük özellikleri dolayısıyla ona “Memleketin nizamlarının kurucusu” anlamına gelen Nizam’ül Mülk adı verildi.
Nizam’ül Mülk 1017 tarihinde Horasan’ın Tus şehrinde doğdu ve zamanının büyük ve ünlü hocalarından ders alarak yetişti. Aklı, bilgisi ve büyük insanlık meziyetleri ile önce Belh Hakimi Ali Bin Şadan’ın emrine girdi. Daha sonra yeni kurulmakta olan Selçuklu Devleti’nin hizmetine girerek Davut bin Mikail’in, Alp Arslan’ın Melikşah’ın baş vezirliğini ve danışmanlığını yapmıştır. Üstün yeteneklerinden dolayı her hükümdar tarafından bir sonraki hükümdara tavsiye ediliyordu.
Nizam’ül Mülk’ün Selçuklu Devleti’nin kuruluşu ve gelişmesinde, sağlam bir devlet olarak organize edilişinde büyük rolü vardır. Ünlü Hasan Sabbah ile Ömer Hayyam’ı korumuştur. Bağdat ve İsfahan’da iki büyük ilim müessesi kurdurmuştur. Adalete özel önem vermiş, bunu dünyada gerçekleştirmeye çalışmış ve ayrıca şiirler yazmıştır.
Nizam’ül Mülk’ün yazdığı Siyasetname adlı eser Batı dillerine de çevrilmiş değerli bir eserdi. Bu eserde, hükümdarlara ve devlet adamlarına birçok örnekler vererek yol göstermiş ve devlet yönetiminin çeşitli yönlerden ele alarak incelemiştir.
Ona göre; “hiçbir hükümdar veya ferman sahibi kimse bu eseri okumaktan kendisini uzak tutamayacaktır” Ayrıca, “Bir hükümdarın halkına vereceği en büyük ihsan adalettir. Halk adaletli yönetimden memnun olursa, o memleket gerçek manada yaşar ve her var olduğu gün kudret ve güç kazanacaktır. Memleket zulüm ile uzun vadede yaşayamaz. Hükümdar, zulüm görmüş olanların şikayetlerini bizzat dinlemeli, zalimden gaspettiği hakkı alıp zulüm görene vermelidir.”
Tüm bunlara karşın kendisi 1096 yılında hançerlenerek öldürülmüştür.
Hiç yorum yok: