İŞLETME BİLANÇO ANALİZİ

Yüzde Metodu İle Analiz) A —GENEL 

İŞLETME BİLANÇO ANALİZİ

Dikey analiz olarak da nitelendirilen bu inceleme tekniğinde bi­lanço toplamı 100 kabul edilerek, her bir kalemin toplama oranı, top­lam içindeki yüzdesi hesaplanmaktadır. Bu şekilde bilançolar, ortak bir esasa indirgenmekte veya diğer bir deyişle yüzdelerle ifade olun­maktadır. Söz konusu inceleme yönteminin diğer analiz tekniklerine kıyasla iki önemli üstünlüğü vardır: 1 — Diğer analiz teknikleri, bilanço kalemlerinin toplam içindeki göreli (nisbi) önemlerini göstermedikleri halde, bu metod her bir kale­min toplam içindeki göreli önemini ifade eder. 2 — Bilançolar ve bunlardaki değişiklikler salt rakam olarak gösterildiği takdirde, aynı endüstri kolundaki işletmeler arasında anlamlıkarşılaştırmalar yapmaya olanak yoktur. Buna karşılık bilançoların or­tak bir ölçüye indirgenerek, yüzdelerle ifade olunması halinde, aynı en­düstri kolundaki işletmeler arasında anlamlı karşılaştırmalar yapmak ; olanağı da elde edilebilir.  
B — BİLANÇOLARIN YÜZDE METODU İLE ANALİZİ 

Bu analiz tekniğinde, bilanço toplamı 100 kabul dilerek herbir ak­tif ve pasif kalemin toplama oranı gösterilir. Ayrıca daha ayrıntılı bir inceleme için, bilançoların ara toplamları 100 kabul edilerek, her bir kalemin ara bölüm toplamı içindeki yüzdesi de hesaplanabilir. Söz konusu analiz tekniğinin uygulanması örnek XVI—l ile açık­lanmıştır.  Bir bilanço kaleminin, ikincil (ara toplam) toplam ve genel toplam içindeki yüzdesi şu şekilde hesaplanmaktadır: Stoklar       =          1.200.000    = % 34.8  Varlık Toplamları     3 .450.000  ÖRNEK l: BİLANÇONUN YÜZDELERE İNDİRGENMESİ (Milyon TL.)

Bilanço Kalemleri	Tutar	Ara Toplam %	Toplam İçinde %
VARLIK (AKTİF) Dönen VarlıklarKasa ve Bankalar Alacak, netStoklar Diğer Dönen Varlıklar  Dönen Varlıklar Toplamı Duran Varlıklar, Net  VARLIK(AKTİF)TOPLAMI KAYNAK (PASİF)   Kısa Süreli Borçlar Uzun Süreli Borçlar   Borçlar ToplamıÖz Sermaye	280.000 830.000 1.200.000 230.000	11.0                         32.7                         47.2                            9.1	8.1                         24.1                       34.8                        6.6
	2.540.000 910.000	100.-             70.-30.-	73.6                      26.4
	3.450.000     1.170.000 500.000		33.9                        14.5
	1.670.000 1.780.000	100.-	48.4                      51.6
KAYNAK (PASİF) TOPLAMI	3.450.000		100.-

Stokların dönen varlıklar içindeki göreli önemi hesaplanırken dönen varlıklar toplamı 100 olarak kabul edilmektedir. Stoklar               =        1.200.000    = % 47.2 Dönen Varlıklar 2.540.000 

Bu suretle stokların, toplam varlıkların (aktifin) % 34.8 ini, dönen varlıkların da % 47.2 sini oluşturduğu bulunmaktadır. Yüzde metodu, statik analiz için kullanılabileceği gibi, dinamik analiz aracı olarak da kullanılabilir. Dinamik analiz aracı olarak kullandığı takdirde, farklı tarihlerde düzenlenmiş bilançolar yüzdelerle de olunduktan sonra karşılaştırılır ve inceleme dönemindeki olumlu ya olumsuz gelişmeler ortaya konulur. Yüzde metodunu dinamik bir analiz aracı olarak kullanılması, Örnek 2 ile açıklanmıştır. ÖRNEK 2: İDELERLE İNDİRGENMİŞ KARŞILAŞTIRMALI BİLANÇOLAR

Bilânço Kalemleri	Tutar (Milyar TL.)		Toplam İçindekiYüzde		Artış veya Azalış
	19X0	19X5	19X0	19X5	Milyar Tl.	%
VARLIK Dönen Varlıklar Kasa-Bankalar Alacaklıklar,net                Stoklar Diğer Dönen Varlıklar Duran Varlıklar Topl. Duran Varlıklar, netVARLIK TOPLAMI KAYNAKKısa Süreli Borçlar Uzun Süreli Borçlar Borçlar Toplamı Sermaye KAYNAK TOPLAMI	2058 52 4	14 165178 22	7.020.2 18.11.4	2.023.5 25.43.2	-6107 126   18	-30.0 184.5 242.3 450.0
	134 .153	379 322	46.7 53.3	54.1 45.9	245 160	182.8 110.5
	287	701	100.0	100.0	414	144.3
	38 29	218 154	13.2 10.1	31.1 22.0	180 125	473.7 431.0
	67 220	372  329	23.3 76.7	53.1 46.9	305 109	455.2 49.5
	287	701	100.0	100.0	414	144.3

C — YÜZDE METODU İLE ANALİZDE YORUM Yüzde metodu ile analizde durulacak noktalar ve yapılabilecek!!yorumlar, Örnek 2 den yararlanarak aşağıda açıklanmıştır. 1 — Varlıkların (Aktif Değerlerin) Dağılımında Değişiklik Örnekte görüleceği üzere, 19X0 - 19X5 döneminde, söz konusu işletmenin varlıklarının (aktif değerlerinin) dağılımında değişiklik olmuş dönen varlıkların aktif toplamı içindeki payı % 46.7 iken, bu oran İST yılı sonunda % 54.1 e yükselmiştir. Aktif değerlerin dağılımındaki (varlık yapısındaki) değişikliğin işletme lehine bir gelişme olup olmadığını belirlemek için, satış hacmine, kâr oranına ve işletme sermayesinin yeterli olup olmadığına! bakmak gerekir. Eğer satış hacmi inceleme döneminde önemsiz biri artış göstermiş ise, aktif değerlerin dağılımındaki bu gelişmeyi işletmenin lehine yorumlamamak gerekir. Bir işletmenin gereğinden fazla dönen varlığa sahip olması, işletmenin elinde etkin kullanılmayan atıl donuk varlıklar bulunduğunu gösterdiği gibi işletmenin kârlılığı üze­rinde olumsuz etki yapar. İşletmenin varlık yapısındaki değişiklik enflâsyon etkisiyle görünüşte de olabilir. Dönen varlıkların fiyat artışlarını yakından izleyerek şişkin hale geldikleri halde duran varlıkların bilançolarda tarihi maliyetlerle gösterilmeleri varlık yapısında değişme izlenimini verebilir. 2 — Dönen Varlıkların Yapısında Değişiklik İnceleme döneminde dönen varlıkların yapısı daha az likit hale gelmiştir. 19X0 yılında likiditesi (akışkanlığı) yüksek değerlerin, (kasa, bankalar ve alacaklar) dönen varlıklar toplamına oranı % 58.2 iken, bu oran 19X5 yılında % 47.2 ye düşmüştür. Dönen varlıkların bünyesi daha az likit hale gelirken, işletmenin kısa süreli borçlarının büyük ar-! tıs göstermesi, işletmenin likiditesi, kısa süreli borçlarını ödeme gücü açısından olumsuz olarak nitelendirilecek gelişmelerdir.3 — Stoklarda Değişiklik Stoklar inceleme döneminde % 242 oranında bir artış göstermiş ve bu gelişme sonucu stokların varlık toplamı içindeki göreli payı % 18.1 den % 25.4 e yükselmiştir. Rakamlar, işletmenin kaynaklarını büyük ölçüde stoklara bağlandığını ortaya koymaktadır. Stoklardaki bu gelişmeyi değerlendirirken, aynı dönemde satış hacminin göstermiş olduğu değişikliği de göz önünde tutmak gerekir. İnceleme döneminde satış hacmi stoklara kıyasla daha yavaş bir artış göstermiş ise, bunun ifade ettiği anlam, işletmenin stok devir hızının düşmesidir. İşletmenin kâr marjı (brüt kâr yüzdesi) değişmediği takdirde, stok devir hızının yavaş­laması, işletmenin kârlılığına olumsuz yönde etki yapar. Bu durum, işletmenin stok yönetiminin rasyonel olmadığını veya çeşitli nedenlerle satış olanağına yitirmiş malları stoklar içerisinde gösterdiğini ifade edebilir. 4 — Kısa Süreli Borçlarda Değişiklik İşletmenin kısa süreli yabancı kaynakları hızlı bir artış göstermiş ve toplam kaynaklar içerisindeki göreli önemleri artmıştır. 19X0 yılın­da kısa vadeli borçların, toplam kaynaklara oranı % 13.2 iken, bu oran 19X5 yılında %31.1 yükselmiştir. Ayrıca 19X0 yılında kısa süreli borçlar, toplam yabancı kaynakların (38.109/67.109=)%56.7 sini teşkil ederken, 19X5 yılında (218.109/372.109=)%58.6 sini oluşturmuştur. Bu rakamlar, işletmenin inceleme döneminde kısa süreli yabancı kaynaklara büyük ölçüde başvurduğunu ortaya koymaktadır.            19X0-19X5 döneminde işletmenin dönen varlıkları % 182.8 oranında artarken, kısa süreli borçların 5 misline yakın bir artış göstermesi, işletmenin aleyhine olumsuz gelişme olarak yorumlanmalıdır. Bu durum, işletmenin borç ödene gücünün azaldığını ve cari mali durumunun bozulduğunu ortaya koymaktadır. Gerçekten, 19X0 yılında dönen varlıkların kısa süreli borçlara oranı (134.109/38.109) 3,5 iken, bu oran 19X5 yılında (379.109/218.109) 1.7 gibi kritik sayılabilecek bir düzeye inmiştir. Ayrıca 19X0 yılında likiditesi yüksek dönen varlıklar kısa süreli borçların (78.109/38.109) 2 katı iken, 19X5 yılında bu değerler, işletmenin kısa süreli borçlarını tamamen karşılayamamaktadır. (179.109/218.109= %82). 5 — Borçların Pasif (Kaynak) Toplamı İçindeki Yeri Borçların kaynak (pasif) toplamı içindeki yeri, 19X0 yılında % 23.3iken 19X5 yılında % 53.1 e yükselmiştir. Buna karşılık öz sermayenin toplam kaynaklar içinde göreli önemi % 76.7 den % 46.9 düşmüştür. Gerçekten işletme 19X0 yılında iktisadi varlıklarının % 13.2 sini kısa  Süreli % 10.1 ini üzün süreli yabancı kaynaklarla ve % 76.7 sini de öz kaynaklarla finanse ederken, bu oranlar 19X5 yılında sırasıyla % 31.1, % 22 ve % 46.9 olmuştur. Bu gelişme, işletmenin uzun sürede mali yapısının da bozulduğunu oraya koymaktadır. Ancak öz sermayenin toplam kaynaklar içindekipayının artma eğilimi göstermesi, mali yönden sağlıklı bir gelişme ola­rak yorumlanabilirdi. 6 — Öz Sermaye Yapısındaki Değişiklik Öz sermaye toplamı % 100 olarak kabul edilerek, öz sermayenin iki ana öğesi, ödenmiş sermaye ile yedek akçelerin (dağıtılmamış kârların) toplam içindeki payları hesaplanabilir. İnceleme döneminde, bu paylardaki göreli değişme, ana liste firmanın oto-finansman olanakları ile kâr dağıtım politikasına ilişkin bazı ipuçları verebilir. Firmanın öz sermayesindeki artışa karşın, yedek akçelerin (veya dağıtılmamış kâr­ların) göreli payının azalışı, yedek akçelerin ödenmiş sermaye eklenmesinin söz konusu olmadığı bir dönemde, firmanın oto-finansman ola­naklarının kısıtlı oluşunu gösterebilir. Oto finansman olanaklarının kı­sıtlılığı, firmanın yeterince kâr sağlayamamağından doğabileceği gibi, firmanın benimsediği kâr dağıtım politikasının sonucu da olabilir. İnceleme döneminde firmaca yeniden değerleme yapılmışsa, yeniden değerlemenin öz sermaye yapısına etkileri de analizde dikkate alınmalıdır. 7—Öz Sermaye Artışıyla Varlıklardaki Artışın Karşılaştırılması İnceleme döneminde öz sermayede önemsiz .artışa karşılık varlıkların (aktif değerlerin) % 144,3 oranında artması, bu dönemde elde edi­len iktisadi varlıkların, öz sermayeden çok yabancı kaynaklarla finans
edildiğini ortaya koymaktadır.